To βασικό λάθος του π. Νικόλαου
είναι ότι δέχθηκε να παραστεί- έστω και για λίγο- σε μία εκπομπή μαζικής κατανάλωσης. Ουδέν κακό αμιγές καλού. Τα συμπεράσματα βγήκαν (για μία ακόμη φορά). Κατ’ αρχήν, είναι η -συνήθως με αυθάδεια και επιθετικότητα ιεροεξεταστή- αντίρρηση των δημοσιογράφων ότι στην εποχή μας είναι δικαίωμα του καθενός να έχει αυτοδιάθεση. Οι απόψεις του π. Νικόλαου ότι είμαστε «κληρονόμοι σημασιών» από το παρελθόν και ότι η ηθική του γούστου έχει υποκαταστήσει την ηθική οντολογία, δεν γίνονται καθόλου κατανοητές. Είναι βέβαια και η αμορφωσιά όλων αυτών των δημοσιογράφων και τηλε-πανελιστών που τους εμποδίζει, ακόμα κι αν ήθελαν, να συλλάβουν ευρύτερα νοήματα. Ο πουριτανικός διαφωτιστικός ζήλος έχει πραγματικά μετεξελιχθεί στην εποχή μας σε ένα υποκατάστατο νοήματος ζωής, που ούτως ή άλλως δεν υπάρχει. Ίσως αυτό εξηγεί και την επιθετικότητα των τύπων αυτών. Βιώνουν την απώλεια νοήματος και θέλουν να μας δείξουν ότι η ζωή τους, παρά ταύτα, έχει κάποιο νόημα. Είναι δύσκολο να ζεις μετά τον «θάνατο του Θεού».
H Αμερική ως χριστιανικό έθνος
Μια ματιά στην έρευνα της Gen Z το 2022 στον αμερικανικό πληθυσμό διαπίστωσε ότι το 48% δεν υιοθετούσε καμία ιδιαίτερη θρησκευτική πίστη. Μια φυσική αντίδραση είναι να πιστεύουμε ότι οι απόψεις για τη θρησκεία μεταξύ των νέων αλλάζουν λόγω της αύξησης αυτών που δεν ανήκουν πουθενά. Όπως μπορεί να πάει αυτό το επιχείρημα, όσο περισσότερα δεν ανήκουν κάπου, τόσο περισσότερο οι σπουδαστές (της έρευνας) θα βλέπουν ελάχιστη θέση για τη θρησκεία στην κοινωνία ή θα φτάνουν στο σημείο να βλέπουν τη θρησκεία ως διχαστική δύναμη στον κόσμο. Αυτό δεν είναι μια παράλογη πεποίθηση, όμως αυτή η άποψη δεν επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα.
Αρχικά, ας ρίξουμε μια ματιά στις απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις σχετικά με τον Χριστιανισμό και τη θρησκεία γενικά. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η πλειοψηφία των φοιτητών (σχεδόν τα δύο τρίτα) βλέπουν τους Χριστιανούς ως μια σημαντική/ ισχυρή δύναμη στις ΗΠΑ σήμερα. Μόνο το 11% διαφωνεί. Και ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός συμφωνεί ότι «οι Χριστιανοί φαίνεται να θέλουν οι ΗΠΑ να είναι χριστιανικό έθνος» (65 % συμφωνεί, μόνο το 9% διαφωνεί).
Ένα πράγμα που προκαλεί έκπληξη είναι ότι οι μαθητές δεν γενικεύουν πλήρως τις απόψεις για τους Χριστιανούς στο σύνολο της θρησκείας. Μια ισχνή πλειοψηφία (51% ) συμφωνεί ότι «οι ΗΠΑ θα ήταν καλύτερα χωρίς τόση θρησκεία στη δημόσια ζωή» (εδώ το 20% διαφωνεί).
Έχω τοποθετήσει μια μπάντα (διακεκομμένες γραμμές) για να δείξω το εύρος όπου οι ομάδες συμφωνούν κατά μέσο όρο με τη δήλωση (βλ. πιο κάτω πίνακα). Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι Αθεϊστές, οι Εβραίοι και οι Αγνωστικιστές πρωτοστατούν σε κάθε κατηγορία, με το τίποτα συγκεκριμένα να είναι ακριβώς πίσω. Αλλά είναι αξιοσημείωτο ότι οι Χριστιανοί δεν διαφωνούν. Στην πραγματικότητα, οι Προτεστάντες (και άλλοι Χριστιανοί) συμφωνούν ότι οι Χριστιανοί είναι μια σημαντική δύναμη και ότι θέλουν ένα χριστιανικό έθνος. Οι Καθολικοί είναι λίγο λιγότερο πιθανό να συμφωνήσουν, αλλά όχι πολύ περισσότερο. Και οι μουσουλμάνοι, από όλες τις ομάδες, είναι λιγότερο πιθανό να συμφωνήσουν με αυτά τα συναισθήματα. Είναι μακράν το λιγότερο πιθανό να συμφωνήσουν ότι οι ΗΠΑ θα ήταν καλύτερα χωρίς τόση θρησκεία. Στην πραγματικότητα, είναι η μόνη ομάδα που διαφωνεί.
Σίγουρα, οι κριτικοί μπορεί να υποστηρίξουν ότι δεν είναι όλοι οι χριστιανοί χριστιανοί εθνικιστές. Αυτό είναι αλήθεια, φυσικά, αλλά όχι σχεδόν στο βαθμό που θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί. Το παρακάτω σχήμα δείχνει την κατανομή ενός ευρέως χρησιμοποιούμενου δείκτη χριστιανικού εθνικισμού (που προέρχεται από στοιχεία της Baylor Religion Survey που συγκεντρώθηκαν από τους κοινωνιολόγους Whitehead και Perry). Οι διάμεσες γραμμές δείχνουν ότι οι Χριστιανοί βαθμολογούνται πάνω από το μέσο αυτής της κλίμακας. Αλλά ακόμη και αυτό δεν δείχνει πόσο συγκεντρωμένα είναι τα χριστιανικά εθνικιστικά αισθήματα. Πλήρως το 85% των Ευαγγελικών βαθμολογούν πάνω από 0,5 σε αυτήν την κλίμακα όπως και το 67% των Μαύρων Προτεσταντών, το 65% των Καθολικών και ακόμη και το 59% των Προτεσταντών της κύριας γραμμής. Ακόμα κι αν υπήρχαν μεγάλες συγκεντρώσεις μη χριστιανών εθνικιστών εκεί έξω, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η έκθεση σε αυτούς και δεν τείνουν να έχουν μεγάλες πλατφόρμες. Οι εκπρόσωποι που κάνουν ισχυρισμούς που συνδέονται με τη θρησκεία είναι πολύ πιθανό να προέρχονται από πιο συντηρητικές ομάδες που έχουν μεγαλύτερα χριστιανικά εθνικιστικά αισθήματα, ειδικά τώρα που τα μέσα ενημέρωσης έχουν μια καλά μελετημένη, σταθερή έννοια και ορισμένους ορισμούς για να δουλέψουν.
Ta ανοίγματα της Καθολικής Ευρώπης στους Εβραίους
Η Έντιτ Στάιν (Edith Stein, 1891-1942), ανακηρύχθηκε μακαρία το 1987 και αγία το 1998. Είναι το πρώτο πρόσωπο που η Εκκλησία της Ρώμης αναγνώρισε τόσο ως μάρτυρα όσο και για τις «ηρωικές αρετές» της. Γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια του Μπρέσλαου, συνόδεψε τον Χούσσερλ που τον βοηθούσε στα πανεπιστημιακά του καθήκοντα. Μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό και βαπτίσθηκε και το 1933 μπήκε στο Τάγμα του Καρμέλ, στη μονή Λίντενταλ της Κολωνίας. Πήρε το όνομα Τερέζα Μπενεντέτα του Σταυρού και έδωσε τις μοναστικές της υποσχέσεις το 1938. Μετά την Νύκτα των Κρυστάλλων μετακινήθηκε σε μονή της Ολλανδίας. Το 1942, η Έντιτ και η αδελφή της Ρόζα, που είχε και αυτή μεταστραφεί στον Χριστιανισμό, μαζί με 300 άλλους χριστιανούς εβραϊκής καταγωγής, στάλθηκαν στο Άουσβιτς (Αύγουστος 1942), όπου και πέθαναν. Στο κείμενο με το οποίο ανακηρύχθηκε αγία (Spes aedificandi- 1η Οκτωβρίου 1999), αναφέρεται η σημασία της «αγιότητας με γυναικείο πρόσωπο». Σε αυτό υπογραμμίζεται ότι η μεταστροφή της Έντιτ Στάιν δεν «την έκανε να απαρνηθεί τις εβραϊκές της ρίζες». Η έκφραση «νέα συνάντηση» (rinnovato incontro) εγγράφεται στις μακρόχρονες προσπάθειες του Ιωάννη Παύλου Β΄ για την προσέγγιση χριστιανισμού και εβραϊσμού μετά την τραγική εμπειρία της Σοά. Λέγεται: «Το να ανακηρύξουμε σήμερα την Έντιτ Στάιν αγία σημαίνει ότι στήνουμε στον ορίζοντα της γηραιάς ηπείρου το φλάμπουρο του σεβασμού, της ανοχής, της υποδοχής, που καλεί άνδρες και γυναίκες να κατανοήσουν και να αποδεχθούν αλλήλους πέραν των εθνοτικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών διαφορών, έτσι ώστε να δημιουργήσουν μια κοινωνία αληθινά αδελφική» (Θ. Νικολαΐδης, Άγιοι και Πολιτική: Οι άγιοι προστάτες της Ευρώπης, σε Αγιότητα: Θεολογία και ιστορία, εκδόσεις Άρτος Ζωής, 2023).
Και αναρωτιέται κανείς, είναι μία υστερόχρονη μεταμέλεια της Καθολικής Εκκλησίας της Ρώμης για το μεσαιωνικό της παρελθόν έναντι των Εβραίων, ή, απλά, μία πολυπολιτισμική και οικουμενική στάση ανοίγματος στο «ασφαλές» διαφορετικό. Γιατί να μην ισχύσει το αυτό, αύριο με το Ισλάμ;
Γυναίκες και γυναίκες
Όταν o <Νικηφόρος> άκουσε αυτά, ξεσηκώθηκε εναντίον της, αλλά συγκρατήθηκε εκείνη την ημέρα, από σεβασμό προς όσους ήταν παρόντες και που κράτησε την παρόρμησή του. Την άλλη μέρα όμως, τα ξημερώματα, πήρε ένα μαστίγιο και μπήκε
την κρεβατοκάμαρά της. Κοίταξε — το καντήλι της ιερής εικόνας της Παναγίας, που έτυχε να καίει, τρύπησε το σκοτάδι του σπιτιού και έκανε το εσωτερικό ορατό — και είδε την ευλογημένη γυναίκα ξαπλωμένη στο κρεβάτι, κρατώντας το μωρό της μέσα στα χέρια της. Πιάνοντάς την από τα μαλλιά, την έσυρε και τη χτύπησε αλύπητα, ώσπου ένας από τους υπηρέτες που ήταν παρόν έτρεξε και το είπε στους έξω· μερικοί από αυτούς μπήκαν μέσα και με δυσκολία κατάφεραν να τον απομακρύνουν από πάνω της. Αυτή, έχοντας ξεφύγει από τα χέρια του, ορμάει προς ένα άλλο μέρος του σπιτιού, σκόνταψε και τραυμάτισε το κεφάλι της. Έτσι, με το συνδυασμό τριών αιτιών, της αρρώστιας, της λύπης της και των πληγών από τα χτυπήματα, ανέβασε πυρετό και έμεινε στο κρεβάτι…
Σύμφωνα με το βιογραφικό της, η Μαρία ήταν μια πολύ ευσεβής γυναίκα, της οποίας η ευσέβεια εκφραζόταν τόσο με ιδιωτικούς τρόπους, δηλαδή μέσω της συνεχούς παρουσίας της στην εκκλησία ή προσευχόμενη στο σπίτι, αλλά και με κοινωνικούς τρόπους, μέσω της ελεημοσύνης και της φιλανθρωπίας. Την επαινούσαν και για πιο σπιτικές αρετές, για παράδειγμα, το γεγονός ότι αντιμετώπιζε τους υπηρέτες της όχι ως σκλάβους αλλά ως συνανθρώπους. Ήταν πράγματι η υπερβολική φιλανθρωπία της που οδήγησε στα βάσανα της. Ο αδερφός του συζύγου της και η αδερφή του την κατηγόρησαν για κατασπατάληση της περιουσίας του σπιτιού και για μοιχεία με έναν σκλάβο — ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Παρά τις έντονες αρνήσεις της και τη δήλωσή της
ότι η ελεημοσύνη της θα εξασφάλιζε τη σωτηρία και για τον άντρα της, τέθηκε σε φύλαξη και απομόνωση στην κρεβατοκάμαρά της. Μια μέρα, ο σύζυγός της, εξοργίστηκε με κάποια λόγια της που παρερμηνεύτηκαν από έναν από τους εχθρούς της, την χτύπησε και καθώς προσπαθούσε να ξεφύγει τραυμάτισε το κεφάλι της και πέθανε μετά από λίγες μέρες. Τέσσερις μήνες μετά τον θάνατό της, συνέβη ένα θαύμα στον τάφο της, που στεγαζόταν στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας. Ο επίσκοπος Βιζύης δεν πίστευε ότι μια γυναίκα, που είχε ζήσει και είχε πεθάνει ούσα παντρεμένη, μπορούσε να κάνει θαύματα που, γι’ αυτόν, προορίζονταν για αγνούς άνδρες και αγίους μοναχούς και μάρτυρες. Τα θαύματα διέψευσαν αυτόν τον ισχυρισμό. Παρόλα αυτά, όταν, λίγη ώρα αργότερα, ο σύζυγός της αποφάσισε να μετακινήσει το σώμα της σε ένα παρεκκλήσι που της είχε χτίσει, μέλη του κλήρου προσπάθησαν, ανεπιτυχώς, να μπλοκάρουν την όλη επιχείρηση. Τα θαύματα συνεχίστηκαν, και ένα από τα πιο θαυμαστά ήταν και η εκτέλεση ενός πίνακα της από έναν ζωγράφο από μια άλλη πόλη (Ραιδεστό) που δεν την είχε δει ποτέ.
Οι λάθος εκτιμήσεις
Είναι γεγονός- με αφορμή το βιβλίο «Η κινεζική σκέψη και η φιλοσοφία. Αντίλογος στον Φρανσουά Ζυλιέν, του Ζαν Φρανσουά Μπιγετέρ (εκδόσεις Μάγμα)- ότι μία μερίδα της μεταμοντέρνας κοινωνίας εύκολα υιοθετεί και ερωτοτροπεί με κινεζικές αντιλήψεις ή νοοτροπίες της «απραξίας», του «μη πράττειν», του «let go», ή του «go with the flow», δηλαδή με απόψεις (υποτίθεται απω-ανατολικές) σε ριζική αντίθεση με τον δυτικό ορθολογισμό και ακτιβισμό. Η δυτική μεταπολεμική ιντελλιγκέντσια με τον αποδομισμό έχει κάνει οικείες αυτές τις έννοιες σε ένα δυτικό κοινό που θέλει να αμφισβητήσει το διαφωτιστικό, ρασιοναλιστικό μοντέλο. Με άλλα λόγια, ο Heidegger στα σαλόνια των παρισινών (και όχι μόνο) «ψαγμένων». Από αυτό το σημείο όμως να φτάνουμε σε μία απόλυτη αξίωση του δυτικού μοντέλου που είναι πανανθρώπινο, είναι ένας καστοριδιαδισμός που έχει συνέπειες. Από τη μία προσκρούει στην ίδια την αξία των τοπικών παραδόσεων που είναι διαφορετικές (κάπου στα περί «κουλτουραλισμού» πράγματι αυτό δεν αποφεύγεται ούτε στο βιβλίο), και από την άλλη τον κάθε ιδιαίτερο δρόμο προς τη νέα εποχή το καταδικάζει εκ προοιμίου και τον απονομιμοποιεί, βοηθώντας τις κυρίαρχες δυτικές δυνάμεις στον πόλεμό τους κατά των αναθεωρητών ανατολικών. Ναι μεν, η Κίνα δεν έχει από την κουλτούρα και τον πολιτισμό της ως αυτονόητα την γραφειοκρατική υποταγή- όσο θέλουν κάποιοι να μας πείσουν-, αλλά και να θεωρούμε αυτά τα στοιχεία ως «κενά νοήματος» και ως απλά εκφράσεις μίας αυτοκρατορικής τάξης που κάποτε επιβλήθηκε, ουσιαστικά παίζουμε τον ρόλο των «ψαγμένων» εκπροσώπων των ΗΠΑ και της Φον ντερ Λάιεν.
H Ουγγαρία κάτι θέλει να μας πει
Η Ουγγαρία του «ακροδεξιού» Ορμπάν κάτι έχει να μας πει. Μπορεί να είσαι στην Ε.Ε., μπορεί να είσαι μικρός, φτωχός και ολιγομελής, αλλά τουλάχιστον οι Ούγγροι έχουν επιλέξει να είναι υπερήφανοι και πατριώτες. Δεν είναι τυχαίο ούτε το 1956 ούτε η εθνική τους ιδιοπροσωπία. Η πολιτική τους για το μεταναστευτικό τους έχει βοηθήσει να μην αλωθούν εντελώς από τις ορδές των «καλοδεχούμενων». Μία πρωτεύουσα που παραμένει με 1,6 εκατομμύρια κατοίκους, σε μία χώρα με πληθυσμό όσο η Ελλάδα. Ήρεμοι ρυθμοί ζωής και χαμηλοί τόνοι. Μία διάχυτη μελαγχολία, ίδιον της μαγυάρικης ψυχοσύνθεσης. Χωρίς πολλές φιοριτούρες και διαχύσεις. Δεν περνάς εύκολα από την Ουγγαρία. Η παλιά αυτοκρατορική Μεσοευρώπη αντιστέκεται, παρά την φτώχεια της. Εμείς επιλέξαμε τους Βρετανούς και την σωστή πλευρά της ιστορίας. Μάλλον, την πατήσαμε.
Από θέση ισχύος
TAREQ BACONI: Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Και φυσικά, η Χαμάς προσπάθησε ενεργά να υπονομεύσει τις συζητήσεις του Όσλο σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Βασιζόταν στην πεποίθησή της, όχι μόνο εκείνη την εποχή, ότι η διχοτόμηση ήταν κάτι που ήταν ιδεολογικά ασυμβίβαστο με το κίνημα και ότι η PLO είχε παραχωρήσει αναφαίρετα δικαιώματα για τον παλαιστινιακό λαό παραχωρώντας την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, αλλά και ότι οι ίδιες οι διαπραγματεύσεις, αν είχαν πετύχει, δεν θα ικανοποιούσαν ποτέ τις ελάχιστες απαιτήσεις του παλαιστινιακού λαού.
Τώρα, είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ ότι η Χαμάς δεν είναι αντίθετη στις διαπραγματεύσεις. Η Χαμάς είναι προσηλωμένη στην ιδέα ότι οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων και τον παλαιστινιακό αγώνα μόνο εάν προέρχονται από θέση ισχύος. Και αυτό είναι θεμελιώδες για να κατανοήσουμε πώς σκέφτεται το κίνημα, ότι πιστεύει ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να παραχθούν παραχωρήσεις, ο μόνος τρόπος που μπορεί να επιτευχθεί πραγματική απελευθέρωση για τους Παλαιστίνιους, είναι εάν οι Παλαιστίνιοι διαπραγματευτούν από θέση ισχύος.
Έτσι, στον ρόλο της Χαμάς ως spoiler, πιστεύεται ότι υπονόμευε τις διαπραγματεύσεις που είχαν θεμελιωδώς σκοπό να υπονομεύσουν τον αγώνα των Παλαιστινίων. Και δικαιώθηκε υπό την έννοια ότι τώρα καταλαβαίνουμε ότι οι Συμφωνίες του Όσλο ήταν απίθανο να δημιουργήσουν ένα παλαιστινιακό κράτος με τον τρόπο που οι Παλαιστίνιοι κατάλαβαν τι θα ήταν αυτό το κράτος με την πραγματική κυριαρχία.
Που καταλήγουν οι επιθέσεις στην Εκκλησία
Γαλλική επανάσταση. Η ιδιοκτησία της Εκκλησίας, που αποτελούσε σχεδόν το 25% της συνολικής έγγειας και ακίνητης περιουσίας του βασιλείου εθνικοποιήθηκε, φυσικά, χωρίς να καταβληθεί αποζημίωση. Αντί όμως να μοιραστεί στους ακτήμονες χωρικούς, τέθηκε σε πλειστηριασμό προς όφελος όσων είχαν τα οικονομικά μέσα να τη διεκδικήσουν. Ο αβάς Σιεγές, που είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ της Τρίτης Τάξης στο περίφημο φυλλάδιο του τον Ιανουάριο του 1789, εξέφρασε τον αποτροπιασμό του για αυτό το εγχείρημα, που κατά τη γνώμη του θα οδηγούσε σε αύξηση του πλούτου των ιδιοκτητών, ευγενών ή αστών, στερώντας ταυτόχρονα από την Εκκλησία τους οικονομικούς πόρους για την υλοποίηση του κοινωνικού της έργου (βοήθεια στους απόρους, χτίσιμο σχολείων, νοσοκομείων κ.ο.κ.)
Πηγή: T. Piketty, Μικρή ιστορία της ισότητας, σ. 164.
Με αφορμή την νέα ταινία για την Φόνισσα
Τα θρησκευτικά σύμβολα δείχνουν να απουσιάζουν στην ταινία της Νάθενα. Εγώ θα επεξέτεινα αυτή τη μη δυνατότητα προσέγγισης του σημείου σύνδεσης ανθρώπου και θείου και στην απουσία του ιδιαζόντως «φιλοσοφικού»: «αφού η λύπη είναι χαρά, και ο θάνατος είναι ζωή και ανάστασις, τότε και η συμφορά ευτυχία είναι και η νόσος υγίεια» (3, 446, 22-23). Είναι πολύ σημαντικό αυτό το σημείο και κακώς παραμελείται. Θυμίζω ότι το 1892, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, ο Παπαδιαμάντης θα δημοσιεύσει ένα πανηγυρικό άρθρο για τον άγιο, στο οποίο ακριβώς εκφράζει την ανάποδη θεώρηση: «αν ο άγγελος του θανάτου, κατ’ εξοχήν τροπαιοφόρος, δεν είναι ο αισιώτερος των αγγέλων;» (Κοκόλης, 2005). Είναι ίσως η μοναδική τοποθέτηση του Παπαδιαμάντη, τόσο ξεκάθαρη όσο και γοητευτικά ιδιάζουσα (για έναν άνθρωπο της Εκκλησίας), που θα μας βοηθούσε να ανέβουμε επίπεδο στην κατανόηση του δράματος.
Άρα, είναι η προσπάθεια της Νάθενα μία επιφανειακή προσέγγιση, στο κλίμα ενός «γουοκισμού»;
manolisgvardis 