Στην αρχή ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Τη δεκαετία του 1980, στη Γαλλία και αλλού, η διασύνδεση του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα οδήγησε στο να δοθούν στους υπαλλήλους μικρο-υπολογιστές για να μετρούν την παραγωγικότητα τους. Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, αρχίζει η ψηφιοποίηση. Επί της αρχής προς όφελος της ποιότητας της δημόσιας υπηρεσίας προς τον χρήστη· στην πραγματικότητα για να μειωθεί το κόστος. Σε αντίθεση με αυτό που ισχυρίζονται οι οπαδοί της, η ψηφιοποίηση όπως και η «από-υλοποίηση» σκοπεύουν κυρίως στις οικονομίες. Ή για την καταπολέμηση της απάτης, σε συνδυασμό με μία συνθετότητα των εγγραφών, πιο συγκεκριμένα αυτών που είναι περισσότερο παροδικές.
Εισόδημα ενεργού αλληλεγγύης, επίδομα ενηλίκων με αναπηρία, οικογενειακά επιδόματα ή ενισχύσεις κατοικίας: τα ταμεία οικογενειακών επιδομάτων ωφελούν 32 εκατομμύρια άτομα. Από το 2010 και μετά, στη βάση δεδομένων που προέρχονται από ιστοσελίδες, τις απαντήσεις σε ηλεκτρονικούς τύπους ή των ταχυδρομικών συναλλαγών, ένας αλγόριθμος αποδίδει αποτελέσματα που δεν είναι απόλυτα αντικειμενικά. Πολλές καταστάσεις αυξάνουν το αποτέλεσμα- να είναι κάποιος σε ανεργία ή με εισόδημα ενεργού αλληλεγγύης, να κατοικεί κάποιος σε ένα προβληματικό προάστιο- μέχρι το σημείο ελέγχου και αξιολόγησης των δικαιούχων.
Το συνολικό ποσό του 2022, συμπεριλαμβανομένων των αστοχιών ως αποτέλεσμα των λαθών των χρηστών που χάνονται στα διάφορα κριτήρια και στα διάφορα δικαιολογητικά που απαιτούνται, δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα εκατοστό των αιτήσεων παροχών. Όμως η πολιτική του αλγοριθμικού ελέγχου και ο φόβος που δημιουργεί, μεταφράζονται από έμμεσες οικονομίες. Διότι αριθμός χρηστών παραιτούνται των δικαιωμάτων τους παρά να υφίστανται όλο και πιο απαιτητικούς ελέγχους και διαδικασίες περίπλοκες: αυτό εξηγεί έναν στους πέντε να μην καταφεύγουν σε κοινωνικές παροχές το 2021, ενώ το 2016 ήταν μία περίπτωση στις δέκα.
Η «από-υλοποίηση» συντελεί λοιπόν στον περιορισμό της πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες για μία κατηγορία του πληθυσμού. Λόγω της αρχικής τους εκπαίδευσης και της προσωπικής τους ποιότητας, στελέχη και διανοητικά επαγγέλματα έχουν τη δυνατότητα να ενεργοποιούν τις αιτήσεις τους, χωρίς να φθάνουν στο γκισέ. Στις άλλες κατηγορίες, το «από-υλοποιημένο» κράτος επιβάλλει μία διπλή τιμωρία. Οι έχοντες λιγότερα διπλώματα και προσόντα βρίσκονται σε καταστάσεις αβεβαιότητας που απαιτούν επιπλέον δικαιολογητικά, μία δεξιότητα ιδιαίτερη επικοινωνίας με το μηχάνημα, αλλά και μία οικειότητα με τη διοικητική γλώσσα. Αυτές οι συνθήκες θα απαιτούσαν λογικά τη συνοδεία ενός ατόμου, μία υπόθεση όλο και λιγότερο πιθανή λόγω της μείωσης των ωρών εργασίας και την κατάργηση πολλών θέσεων απασχόλησης.
Οι διαδικτυακές δημόσιες υπηρεσίες μεταφράζονται με μία γενική πτώση της ποιότητας και ενισχύουν την απομόνωση των πλέον περιστασιακών, και πιο συγκεκριμένα των 8 με 9 εκατομμύρια των Γάλλων πάνω από 15 ετών που πάσχουν από ψηφιακό αναλφαβητισμό. Μόνο το 60% των μη-διπλωματούχων και το 76% των δικαιούχων των κοινωνικών παροχών έχουν διασύνδεση δικτύου στο σπίτι, έναντι του 95% που έχουν ανώτερα διπλώματα, ούτως ώστε η ψηφιοποίηση συνιστά για τους περιστασιακούς «ένα εμπόδιο στη διαδικασία των κοινωνικών δικαιωμάτων», όπως το ανάφερε και στην Έκθεση της (2022) ο Yπερασπιστής των δικαιωμάτων, αναφορικά με την «από-υλοποίηση» των δημόσιων υπηρεσιών.
[Ο πρόλογος στην Έκθεση του ανεξάρτητου Υπερασπιστή των Δικαιωμάτων της Γαλλίας, Claire Hédon, σχετικά με την αυξανόμενη απαίτηση χρήσης πληροφορικής για πρόσβαση σε κυβερνητικές υπηρεσίες, τα λέει όλα: «Οι άνθρωποι που επισκέπτονται τα τοπικά μας γραφεία είναι εξουθενωμένοι και κάποιοι βρίσκονται σε απόγνωση. Μας λένε πόσο ανακουφισμένοι είναι τελικά που μπορούν να μιλήσουν με κάποιον πρόσωπο με πρόσωπο» . Οδυνηρές σκηνές που θυμίζουν την ταινία του Ken Loach «I, Daniel Blake», στην οποία ένας άνεργος Βρετανός πολεμά τη γραφειοκρατία που είναι ακόμη πιο ανθρώπινη επειδή είναι ψηφιακή, παίζονται καθημερινά στη Γαλλία. Οι πολιτικοί φαίνεται να αγνοούν το γεγονός ότι 13 εκατομμύρια άνθρωποι (ένας στους πέντε του πληθυσμού) παλεύουν με την πληροφορική. Οι άνθρωποι που πλήττονται περισσότερο προέρχονται από τομείς που η κοινωνία αντιμετωπίζει ήδη άσχημα: ηλικιωμένοι, άνθρωποι σε αγροτικές περιοχές, εργατική τάξη, μη πτυχιούχοι, κρατούμενοι, αλλοδαποί. Αντίθετα, οι επαγγελματίες, όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα και οι πτυχιούχοι είναι καλά εξοπλισμένοι με υπολογιστές, tablet και smartphone και είναι πολύ χαρούμενοι να έχουν πρόσβαση στις κυβερνητικές υπηρεσίες στο διαδίκτυο. Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερη είναι η κοινωνική επισφάλεια, τόσο πιο δύσκολο είναι η διεκδίκηση των δικαιώματά, η λήψη προνοιακών επιδομάτων ή η πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες. Η πανδημία, καθιστώντας την τηλεργασία, την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και τις διαδικτυακές κρατήσεις ιατρικών ραντεβού ως κανόνα, έχει κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα για τους τεχνολογικά μειονεκτούντες. Και μερικές φορές ένα πολιτικό κόμμα δυσκολεύει ακούσια τις επισφαλείς ομάδες να συμμετέχουν στην πολιτική: όταν η Europe Ecology-The Greens (EELV) διεξήγαγε μια διαβούλευση «ανοιχτή σε όλους» για να επιλέξει τον υποψήφιό του για τις φετινές γαλλικές προεδρικές εκλογές, οι συμμετέχοντες χρειάζονταν». μια προσωπική διεύθυνση email για να λάβουν τον σύνδεσμο προς τον ιστότοπο ψηφοφορίας, έναν αριθμό κινητού τηλεφώνου για να λάβουν τον κωδικό επικύρωσης για να επιβεβαιώσουν την ψήφο [τους] και μια χρεωστική κάρτα για να πληρώσουν τη συνεισφορά [τους] 2 €. Ο Hédon προειδοποιεί ότι «η κατάσταση επιδεινώνεται» και μας υπενθυμίζει ότι κανείς δεν μπορεί να στερηθεί νομικά τα δικαιώματά του ή την πρόσβαση σε κρατικές υπηρεσίες με το αιτιολογικό ότι δεν χρησιμοποιεί IT». (S. Halimi, “Abused by digitization”, Le Monde Diplomatique, March 2022)].
Στο πρόσωπο του χρήστη που τρελαίνεται και οργίζεται μπροστά στην οθόνη αντιπαραβάλλεται αυτό του επιχειρηματία που θέλει να βρει καινούργιες πηγές εσόδων σε αυτά τα εμπόδια πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες. Διότι η ψηφιοποίηση εμπλέκει κατ’ αρχήν πολλές προκηρύξεις διαγωνισμών από εταιρίες που προτείνουν ένα ευρύ κατάλογο υπηρεσιών από το πλαίσιο ενός σχεδίου μέχρι τη δημιουργία θυρίδων και άλλες πλατφόρμες. Μερικές τιμολογούν όχι μόνο με την ανάπτυξη των ψηφιακών αριθμών αλλά και τη ακριβή διατήρησή για πολλά χρόνια. Η εταιρεία Opendatasoft έχει κερδίσει πολλά από την αγορά των δημόσιων δεδομένων, των οποίων η πρόσβαση εντάσσεται στον αριθμό των υποχρεώσεων του νόμου για μία ψηφιακή δημοκρατία του Οκτωβρίου 2016. Η Capgemini έλαβε 8 εκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη ενός εργαλείου «από-υλοποίησης» των καταγγελιών που ήταν μία αποτυχία, ενώ η McKinsey ικανοποιείται με 3,88 εκατομμύρια ευρώ για ένα λογιστικό που ήταν αφιερωμένο στα στεγαστικά επιδόματα που όμως είχε πολλά λάθη.
Δείγμα της ειρωνείας της ψηφιοποίησης που γεννήθηκε από την ανάγκη εξάλειψης των ενδιάμεσων, που θεωρούνταν ως «παράσιτα», το διαδικτυακό κράτος έχει ευνοήσει τον πολλαπλασιασμό τους. Μπροστά σε διαδικασίες όλο και πιο ανιαρές, σε κανόνες όλο και πιο ακατανόητους, σε ωράρια ανοίγματος που είναι επιβαρυντικά και αόρατες δημόσιες υπηρεσίες, οι εταιρίες προτείνουν, έναντι αμοιβής, να αναλαμβάνουν αυτές τις διαδικασίες στη βάση των χρηστών ή πιο απλά να ταυτοποιούν τις βοήθειες στις οποίες έχουν δικαίωμα.
Μετά το κλείσιμο το φθινόπωρο του 2017 των νομαρχιακών γκισέ για πιστοποιητικά εγγραφής οχημάτων, για άδειες οδήγησης και για σχετικά έγγραφα, πολλοί χρήστες αισθάνονται «χαμένοι». Οι ιδιωτικές εταιρίες, των οποίων οι ιστοσελίδες έχουν μία επίσημη εικόνα, υλοποιούν τα αιτήματα τους, αλλά με αμοιβή. Η επιτυχία τους βασίζεται σε μία λειτουργία λιγότερο υποχρεωτική από την κρατική υπηρεσία για ασφαλείς τίτλους (απουσία τεχνικής βοήθειας, υποχρέωση πληρωμής με πιστωτική κάρτα, υποχρέωση έναρξης ενός λογαριασμού France-Connect, etc.)
H δημιουργία της πλατφόρμας υποδοχής Parcoursup (2018) ήταν μία πραγματική όαση για μυριάδες άτομα που κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα από τη διοικητική ζούγκλα: για ένα ποσό των 300 με 1500 ευρώ, το εύρος των προσφορών της εταιρίας κυμαίνεται από τη διοικητική εγγραφή μέχρι τα «έργα με κίνητρα», περνώντας μέσω της επιλογής των φακέλων επιθυμιών […]
manolisgvardis 