Δύο διαφορετικοί κόσμοι

-Πώς θα τελειώσει, Σόφι; Πού θα φτάσει αυτή η φρικτή κατάσταση;

Φυσικά, η Σόφι καταλάβαινε τι εννοούσε λέγοντας «φρικτή κατάσταση». Αλλά ήταν ένα ήσυχο σαββατιάτικο απόγευμα. Οδηγούσε στον αυτοκινητόδρομο Α435, κοντά στον κόμβο του Γουίθχολ και ο ήλιος έλαμπε γαλήνια πάνω στις οροφές των αυτοκινήτων, στα σήματα, στα βενζινάδικα, στις σειρές θάμνων, στις παμπ, στα φυτώρια, στα παντοπωλεία, σε όλες τις γνώριμες τοποθεσίες της σύγχρονης Αγγλίας. Ήταν δύσκολο, εκείνη τη στιγμή, να δει τον κόσμο ως ένα φρικτό μέρος. (Ούτε ως ένα πολύ συναρπαστικό μέρος, για να λέμε την αλήθεια). Ήταν έτοιμη να δώσει μια αδιάφορη απάντηση- «Ω, ξέρετε, η ζωή συνεχίζεται», «Αυτά τα πράγματα ξεθυμαίνουν μετά από λίγο»- όταν η Έλενα πρόσθεσε:

«Ξέρεις, μάλλον είχε δίκιο. «Ποταμοί αίματος». Ήταν ο μόνος που είχε τη γενναιότητα να το εκφράσει [αναφορά στον John Enoch Powell (1912-1998), βρετανό πολιτικό, φιλόλογο, γλωσσολόγο και συγγραφέα. Τον Απρίλιο του 1968, σε έναν λόγο του στο Μπέρμιγχαμ, προειδοποίησε το ακροατήριο του για τις καταστρεπτικές συνέπειες της μετανάστευσης..αναφέρθηκε στον στίχο του Βιργιλίου, που προέβλεπε πόλεμο κατά τον οποίο ο Τίβερης θα βαφόταν στο αίμα…]

Η Σόφι πάγωσε, όταν άκουσε αυτά τα λόγια, και οι κοινοτοπίες έσβησαν στα χείλη της. Η σιωπή που κυριάρχησε ανάμεσα σε εκείνη και την Έλενα ήταν τώρα βαριά. Νά το, τελικά, το θέμα που δεν έπρεπε, που δεν γινόταν να συζητηθεί. Το θέμα που δίχαζε τους ανθρώπους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, το θέμα που πλήγωνε τους ανθρώπους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, επειδή τους έφερνε στο σημείο να ξεγυμνωθούν, να ξεγυμνώσουν τον συνομιλητή τους και να αναγκαστούν να κοιτάξουν ο ένας τη γύμνια του άλλου, εκτεθειμένοι, δίχως να μπορούν να αποστρέψουν το βλέμμα τους. Όποια απάντηση κι αν έδινε στην Έλενα, αυτή τη στιγμή- με όποια απάντηση κι αν προσπαθούσε να εκφράσει τη γνώμη της, τη διαφορετική οπτική- θα σήμαινε, αυτομάτως, πως θα αντιμετώπιζαν την ανομολόγητη αλήθεια: ότι η Σόφι (και όλοι οι όμοιοι της) και η Έλενα (και όλοι οι όμοιοι της) μπορεί να ζουν σε απόλυτη εγγύτητα στην ίδια χώρα, αλλά παράλληλα έχουν ζήσει σε διαφορετικά σύμπαντα και αυτά τα σύμπαντα διαχωρίζονται από ένα θεόρατο, αδιαπέραστο τείχος, ένα τείχος χτισμένο από φόβο και καχυποψία, ακόμη και- ενδεχομένως- από μια μικρή δόση από εκείνα τα απόλυτα αγγλικά χαρακτηριστικά, την αμηχανία και την ντροπή. Αδύνατο ν’ αντιμετωπίσεις έστω και ένα από αυτά. Η μόνη εύλογη επιλογή ήταν να τα αγνοήσεις (αλλά για πόσο ακόμα θα παρέμενε στ’ αλήθεια εύλογη;) και για να επιμείνεις, προς το παρόν, διατηρείς την απεγνωσμένη, καθόλου παρήγορη φαντασίωση ότι όλα αυτά ήταν απλώς ένα έλασσον ζήτημα διαφορετικών απόψεων, σαν να διαφωνείς με τον γείτονα για τους χρωματικούς συνδυασμούς του σπιτιού ή για τις αρετές μιας συγκεκριμένης τηλεοπτικής εκπομπής.

Πηγή: Τζόναθαν Κοου, Μέση Αγγλία, εκδόσεις Πόλις, 2019, 133-134. 

Η φυλή των ΠΑΟΚ-Ορθοδόξων

Ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε αμφιθέατρα και κουτούκια. Τότε είχαν την πλάκα τους: όταν όλοι λέγανε για ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, αυτοί έλεγαν περί Αναρχοχριστιανισμού, Χριστιανομαρξισμού κτλ. Σε μία εποχή γενικής αφασίας και αμορφωσιάς, λέγανε τίποτα «Ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί και άνθος εξ αυτής Χριστέ εκ της Παρθένου ανεβλάστησας…» και αποκτούσαν γοητεία. Συνδυασμός Θουκυδίδη, γεροντικών ιστοριών και τροπαρίων της Εκκλησίας. Τραπεζάκια έξω. Επειδή μάλιστα ήταν μεταμοντέρνοι πρόωρα έβαζαν στο σχετικιστικό- χαβαλεδιάρικο μείγμα και ΠΑΟΚ, ως ενσάρκωση Βυζαντίου, Ορθοδοξίας και τρέχα γύρευε. Τίποτα «ψαγμένα» κοριτσάκια τσίμπαγαν.

Τα χρόνια πέρασαν. Έμειναν στον εφηβικό αυτισμό τους. Μάλλον καθηλώθηκαν. Το εξωτικό και χαβαλεδιάρικο έγινε, προϊόντος του ελληνικού χρόνου, δικτύωση, βίσμα, ΠΑΣΟΚαρία, και τα συναφή. Ο ΠΑΟΚ έγινε για αυτούς ο Τσε των υπολοίπων. Συνεχής πηγή αναφοράς, επίκλησης. Σαν την Ιερουσαλήμ που χάσαμε. Carnavalesque!

Θοδωρής Ζαγοράκης: Τέμπη

Η παραδειγματική αποπομπή του παλαίμαχου ποδοσφαιριστή ήταν το φανταχτερό περιτύλιγμα της όντως πολιτικής απόφασης. Το Μαξίμου έπρεπε κάπως να σερβίρει το γεγονός ότι αλλάζει τον νόμο σε εκκρεμή υπόθεση. Ικανοποιεί το αίτημα του Ζαγοράκη, καρατομώντας τον. Από αυτή την άποψη, η κυβέρνηση, όντως, δεν εκβιάστηκε. Ενέδωσε, προτού εκβιαστεί.

Το σκεπτικό που ανέπτυξε ρητώς ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, για απειλή στην «κοινωνική συνοχή», συνιστά έτσι αβίαστη ομολογία ενός αντιθεσμικού κυνισμού: Η πολιτεία αναγνωρίζει ότι εξαρτά την εφαρμογή του νόμου από τις εικαζόμενες κοινωνικές αντιδράσεις. Αν ο νόμος είναι δυσάρεστος, αν μπορεί να δώσει λαβή σε χουλιγκανικές εξάρσεις, τόσο το χειρότερο για τον νόμο.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι η απειλή να κοπεί η χώρα στα Τέμπη δεν ήταν υπαρκτή. Το πολιτικό κόστος είχε ήδη γίνει αισθητό πριν του δώσει φωνή ο πρώην ποδοσφαιριστής που υποδύεται τον ευρωβουλευτή. Παράγοντες λιγότερο έκδηλης ποδοσφαιροφροσύνης είχαν αρχίσει να λαλούν και να προετοιμάζουν τον αναβρασμό. Το ερώτημα είναι: Αποφεύγει η κυβέρνηση το κόστος με τη σολομώντεια επέμβασή της;

Λένε ότι στρέφει εναντίον της τους οπαδούς και της μιας και της άλλης πλευράς. Ολοι νιώθουν αδικημένοι. Το καθολικό αίσθημα αδικίας δίνει έτσι έναν αντίστροφο ορισμό της διαιωνιζόμενης ανομίας: Κανείς δεν δέχεται να υπαχθεί στον κανόνα, γιατί μπορεί διαρκώς να επικαλείται την ατιμώρητη παρανομία του άλλου. Σε μια παγίως ανομική κατάσταση –μια Μετασοβιετία– η παρανομία γίνεται αντιληπτή ως θεμιτή άμυνα. Οφθαλμός αντί οφθαλμού. Παράγκα αντί παράγκας.

Πηγή

Σαμπιντί!

Kαι καλά, η (κάθε) κυβέρνηση μετρά και τρέμει σύγκορμη στους εκβιασμούς λόγω Χάρβαρντ (!). Οι υπόλοιποι τί σου λένε, ακριβώς; Ακόμα και οι εθνο-πατριώτες προτιμούν να ασχολούνται μονομερώς με τον Ερντογάν και τους πρόσφυγες. Θέματα διοίκησης, νομοθέτησης, κάποιου στοιχειωδώς ορθολογικού κράτους, ούτε που ενδιαφέρει κανέναν. Η εσωτερική αλλοίωση της Ελλάδας στο μη περαιτέρω. Μάλιστα, στη λογική του φυλακισμένου, θα σου πουν ότι, έλα μωρέ, και οι άλλοι τα ίδια έκαναν, ας ασχοληθούμε τώρα με τις συντάξεις, τους πρόσφυγες κτλ. Τα θέματα αυτά είναι πολύ σοβαρότερα από το ποδόσφαιρο. Μόνο που, ως τραγική ειρωνεία, η πραγματική πραγματικότητα του (ευτελούς) ποδοσφαίρου ξεγυμνώνει τον βασιλιά. Θα ακολουθήσει ο Τούρκος. Ποιός θα τον ξεγυμνώσει, δηλάδή, ο Τσίπρας ή ο Βαρουφάκης;

Ο εφιάλτης του απέραντου τώρα

ή στην γλώσσα των αφεντικών: Jetzt! Όσοι έχουν περάσει τα σαράντα και έχουν τη δυνατότητα να αναλογισθούν τα χρόνια της νεότητάς τους- κάπου ανάμεσα στις δεκαετίες του 1980 και 1990, μπορούν να σκεφτούν και να συγκρίνουν την καθημερινότητά τους: από το ψωμί και την τυρόπιτα, μέχρι την κίνηση στους δρόμους, τα παρκαρίσματα, τα μπάσκετ στις γειτονιές, τα Εξάρχεια, τα κλαμπάκια, τη Ζήνωνος, τη Σοφοκλέους, την Πειραιώς με τα εργοστάσια να σχολάνε, τα λεωφορεία και τόσα άλλα. Επειδή στην καθημερινότητα ομνύουν οι επιτελείς εκσυγχρονιστές, για την καθημερινότητα μιλάω. Αυτή την καθημερινότητα μας έχουν διαλύσει μετά από μόλις 30 χρόνια. Βέβαια, από τη μία έχεις τους μακρο- δογματίλες που θα σου πουν ότι και τότε υπήρχε πόλεμος, εξαθλίωση, φτώχεια, οπότε, εντάξει, ας πάνε στον Παράδεισο, και από την άλλη τους κοσμοπολίτες «Τζούμες» που έχουν ανακαλύψει τον δρόμο για την πρόοδο του δυτικού κόσμου. Σε αυτή την εικόνα τα διάφορα ψηφιακά, επιτελικά, αυτοδιοικητικά, μνημονιακά ή μή, είναι άλλα λόγια να αγαπιόμαστε. Όταν ολόκληρες αστικές περιοχές είναι αδιάβατες και ανυπόφορες, το ψηφιακό κράτος είναι πολύ καλό για πάνω από την Κηφησίας. Τί με έπιασε πάλι σήμερα; Χμ, δεν πήγα για μπραντς!!

ΠΑΟΚ αφού

Και καλά, τώρα, πιστέψαμε ότι θα υποβιβασθεί ο ΠΑΟΚ 1 και ο ΠΑΟΚ 2 (Ξάνθη). Be serious, που λένε και οι χαμουτζήδες. Κυβερνήσεις που, στα σοβαρά, φοβούνται και τον ίσκιο τους, αλλά είναι έτοιμε για ξύλο με τους μπαχαλάκηδες (ευκολάκι), σιγά μη τα βάλουν με τον περήφανο λαό της Μακεδονίας. Αφού μάλιστα, με κάθε τόνο, διατυπώθηκε και το περιβόητο «διαχωρισμός της Ελλάδας σε δύο». Η χαβαλεδιάρικη ελληνική κοινωνία έχει τον τρόπο της: όποτε θιγούν μερικά συμφέροντα, ανακαλούνται από το 1922 μέχρι το ΕΑΜ, ο Εμφύλιος και το Πολυτεχνείο. Ο τρόπος για το πως η ιστορία εργαλιοποιείται κυνικά για να τη βγάλουν καθαρή κάποιοι. Με τις καλύτερες ευχές μου και τα 200 χρόνια του 1821, προσεχώς.

Παλαμάς και Σοσιαλισμός

Ευτυχώς που υπάρχουν πνευματικές μορφές που ακριβοδίκαια αξιολογούν και εκτιμούν τις προκλήσεις των καιρών τους. Δυστυχώς, οι περισσότερες ανήκουν στο παρελθόν

Το 1916, ο Κ. Παλαμάς έγραφε: Αι χίμαιραι και τα φαντάσματα δυνατόν να είναι απλαί σκιαί και αμαυραί εικόνες [..] αλλά διά τούτο όσοι ελπίζουν εις αυτάς και προσδοκώσι τήν βασιλείαν των στυλώνουν τα αναστήματά των εις υψηλά βάθρα μεταξύ των άλλων χαμηλότερα βαινόντων ανθρώπων (Ζωρές, Εμπρός, 23.7.1916)

Στο ποίημά του «Γαριβάλδης» (1907) ομολογεί τον προβληματισμό του απέναντι στο διεθνισμό: «[..] και δεν καλογνωρίζω/ κι αν πρέπει να τ’ αγκαλιαστώ, κι αν πρέπει να τό διώξω,/το μακρυνότατο όραμα του κόσμου που δεν έχει/ πατρίδες πια, του κόσμου πια που είν’ όλος μια πατρίδα»

Για να φτάσει στο ποίημα του «Οι Λύκοι» στον απόηχο του 1922, να εκφράσει και να δείξει τους μπολσεβίκους ως υπαίτιους της τραγωδίας: Βοσκοί, στη μάντρα της Πολιτείας οι λύκοι! Οι λύκοι!/ Στα όπλα, Ακρίτες! Μακριά και οι φαύλοι και οι περιττοί,/καλαμαράδες και δημοκόποι και μπολσεβίκοι/ για λόγους άδειους ή για του ολέθρου τα έργα βαλτοί..

Είναι ο ίδιος ο ποιητής του «Εμείς οι Εργάτες» (1913)

«Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ίδρωτά μας ποτίζουμε τη γη για να γεννά καρπούς, λουλούδια, τ’ αγαθά του κόσμου ολόγυρά μας·φτωχή, αλουλούδιαστη, άκαρπη, μονάχα η αργατιά.

Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ίδρωτά μας ζυμώνουμε του κόσμου το ψωμί·πιο δυνατά κι απ’ τα σπαθιά τα χέρια τα δικά μας,και μόλο το αλυσόδεμα, σκάφτουν, και η γη πλουτεί.

Στου κόσμου τούς θησαυριστές το βιος σου, εργάτη, νόμοι σ’ το τρώνε αδικητές χωρίς ντροπή.Αγκαλιαστείτε, αδέρφια, ορθοί! Με μια καρδιά, μια γνώμη,Δικαιοσύνη, βρόντηξε, και λάμψε, Προκοπή!—»

Πηγή: Π. Βουτούρη, Ο Κωστής Παλαμάς και η Σοσιαλιστική Πρόκληση, περ. Νέο Πλανόδιον, τ. 4/2019-2020, 86-97.

Η ηττημένη Ελλάδα των σεισμών

H ηττημένη εκ των έσω και με ηθικό «κότας» Ελλάδα βρίσκει αφορμή από το κάθε τι για να διατρανώσει τα φιλάνθρωπα αισθήματά της: σεισμοί, τρομοκρατικές επιθέσεις, σε λίγο ο κορονοϊός, ό,τι πλήττει την γειτονική Τουρκία ως φυσική καταστροφή είναι ικανό να φέρει «δάκρυα» στην ελληνική πολιτική και μιντιακή εξουσία. Κάτι που θα καταναλώσει στη συνέχεια και ο περήφανος μα και τόσο ανθρωπιστής ελληνικός λα(γ)ός. Η επιλογή είναι δεδομένη: να κατευνάσουμε τα θηρία μπας και συνεχίσουμε να την βγάζουμε «καθαρή». Τα ιδεώδη του νέου ελληνισμού.

Η αστική θρησκευτικότητα του 19ου αιώνα

[Μιχάλης Καλοποθάκης]

Ο King ήταν Congregationalist και ο Καλοποθάκης Πρεσβυτεριανός, αλλά και οι δύο ήταν εξ αρχής θιασώτες μιας επιθετικής, εκ των έξω παρέμβασης στην Ορθόδοξη Εκκλησία, επιθυμώντας να δημιουργήσουν προσήλυτους. Ο Hill ήταν Επισκοπελιανός και, μετά από την κρίση του 1841-1842, όταν λίγο έλειψε να κλείσει η Σχολή του από τις κατηγορίες για προσηλυτισμό, επέλεξε να στραφεί προς μια αθόρυβη, έμμεση και εσωτερική μεταρρύθμιση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χωρίς να προκαλεί, κερδίζοντας έτσι και την εκτίμηση των περισσοτέρων Ελλήνων. Αυτή η διαφοροποίηση των πιο γνωστών και δραστήριων ιεραποστόλων, αλλά και η, ως ένα βαθμό φανερή, μεταξύ τους αντιπαράθεση, επέτρεψε στην ελληνική κοινωνία να καθρεφτιστεί ειδικά πάνω στον Hill, ο οποίος έμοιαζε να ενσαρκώνει σε μεγάλο βαθμό το επιθυμητό δυτικό πρότυπο της ευεργετικής διπλωματίας και του εκσυγχρονισμού. Ο Αμερικανός αυτός ιεραπόστολος αποστράφηκε εντέλει τη δυναμική παρέμβαση στα θρησκευτικά ζητήματα, αλλά προτίμησε να διακινήσει και να αναπαράγει έναν ηθικολογικό λόγο, ο οποίος μπορούσε άνετα να ταιριάξει στην αστική θρησκευτικότητα του κοινωνικού ωφελιμισμού, με την οποία προσπαθούσαν να ζήσουν πλέον οι ηγεμονικές ειδικά τάξεις στην Ελλάδα..

Πηγή: Α. Σμυρναίος, «Η συνάντηση Ορθοδοξίας και Προτεσταντισμού στην Ελλάδα του 19ου αιώνα: ιστορία και προοπτικές», περ. Ανθίβολα, τχ. 3 (2019), 307.

Μεσαιωνική Ελλάδα…

Θα έλεγε κανείς. Όμως, «ο Αμερικανός ιεραπόστολος στην Κύπρο L. Pease θα επιδοκιμάσει με έμφαση τη συνήθεια των Ελληνοκυπρίων να μαθαίνουν στα παιδιά τους από πολύ μικρή ηλικία να αποστηθίζουν το Πάτερ Ημών, το Πιστεύω ή τους ψαλμούς του Δαβίδ. Αυτή η συνήθεια θεωρούσε ότι στη συνέχεια συνέβαλλε καθοριστικά στη συγκριτικά μικρή αποδοχή της αθεΐας από μέρους τους και στην πρόσδεσή τους στην πατρογονική τους θρησκεία, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε με τους γονείς και τα παιδιά στην Αμερική, που όφειλαν μάλλον να διδαχθούν από αυτό το ελληνοκυπριακό παράδειγμα «[Rita Severis, The Diaries of Lorenzo Warriner Pease (1834- 1839), London 2002]

Πηγή: Α. Σμυρναίος, Η συνάντηση Ορθοδοξίας και Προτεσταντισμού στην Ελλάδα του 19ου αιώνα: ιστορία και προοπτικές, περ. Ανθίβολα, τχ. 3/ 2019, σ. 303